พระสมเด็จปิลันทร์ วัดระฆังฯ พิมพ์ซุ้มประตู พิมพ์ลึก

... พระสมเด็จปิลันทน์ วัดระฆัง" สันนิษฐานว่ามีการสร้างขึ้นไว้เมื่อประมาณปี พ.ศ.๒๔๑๘ โดยผู้สร้างคือ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (หม่อมเจ้าทัด เสนีวงศ์) ท่านเป็นพระโอรสในกรมหลวงเสนีบริรักษ์(พระองค์เจ้าแดง) ในกรมพระราชวังบวรสถานภิมุข (วังหลัง) ประสูติเมื่อปี พ.ศ.๒๓๖๔ สมัยสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒

... "หม่อมเจ้าทัด" ทรงออกผนวช ตรงกับสมัยรัชกาลที่ ๓ ราวปี พ.ศ.๒๓๘๕ ที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เป็นนาคหลวง โดยมีสมเด็จพระสังฆราชด่อน เป็นพระอุปัชฌาย์ และเจ้าประคุณสมเด็จพุฒาจารย์ (โต พรฺหมฺรังสี) เป็นพระกรรมวาจาจารย์ ในครั้งสมัยนั้นยังเรียกกันว่า พระมหาโต เปรียญหก หลังจากผนวชแล้วได้มาประทับอยู่ที่วัดระฆังโฆสิตาราม ทรงศึกษาด้านพระธรรมวินัย สมถกรรมฐาน และวิปัสสนาธุระกับพระอาจารย์มหาโตแต่ผู้เดียว จนสอบไล่ ได้เป็นเปรียญ ๗ ประโยค ในปี พ.ศ.๒๔๐๔ ต่อมา เมื่อเจริญด้วยพระชนมายุพรรษา จึงได้รับพระราชทาน สมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะที่ "พระพุทธบาทปิลันทน์" ในสมัยรัชกาลที่ ๔ ราวปี พ.ศ.๒๔๐๗ 

... พระสมเด็จพระพุฒาจารย์ (หม่อมเจ้าทัด เสนีวงศ์) มรณภาพ เมื่อปี พ.ศ.๒๔๔๓ รวมสิริอายุได้ ๗๙ ปี ๕๘ พรรษา

... การเรียกชื่อ "พระปิลันทน์" นำหน้าชื่อพระว่า "สมเด็จ" ก็เพราะว่าผู้สร้างมียศศักดิ์สูงถึงชั้นสมเด็จ และคำว่า "ปิลันทน์" ก็หมายถึงชื่อเดิมของท่านที่ชื่อว่า “พระพุทธบาทปิลันทน์” ครั้งเมื่อท่านได้สร้างพระเครื่องขึ้นมาทำให้ชาวบ้านทั่วไปเรียก และขนานนามพระที่ท่านสร้างนั้นว่า "พระสมเด็จปิลันทน์" ตามชื่อเดิมท่านและเรียกกันเรื่อยๆ มาจนถึงทุกวันนี้ ซึ่งที่จริงแล้ว "พระพุทธบาทปิลันทน์" นั้นท่านก็เป็นศิษย์เอกองค์หนึ่งของ "สมเด็จพุฒาจารย์โตพรหมรังสี" เช่นกัน

... "พระสมเด็จปิลันทน์" มีการสร้างไว้มากมายหลายพิมพ์ทรง "สีของเนื้อพระจะออกสีเขียวอมดำ อมเทา หรือเนื้อผง สีออกขาวเหลืองก็มี มีทั้งที่บรรจุกรุ และไม่ลงกรุ องค์พระที่ลงกรุส่วนใหญ่จะมีคราบไขปกคลุมอยู่ทั่วองค์พระ จับอยู่เป็นชั้นๆ บางจุดก็มีไขเกาะหนาเป็นก้อนนูนเด่น ลักษณะแข็ง มัน เหนียวเหนอะ คล้ายกับไขวัว ดูแล้วมีเสน่ห์เข้มแข็งน่าใช้"

... ส่วน "พระสมเด็จปิลันทน์เนื้อผงสีขาว" นั้น มาแตกกรุขึ้นภายหลัง ที่กรุเจดีย์ในวัดระฆังเช่นกันเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๗๑ และพบอีกหลายๆครั้งต่อมาทั้งที่วัดระฆังเอง และที่กรุวัดอื่นๆในบริเวณใกล้เคียงกับวัดระฆัง ซึ่งสมเด็จปิลันทน์เนื้อขาวนั้นจะพบคราบไขเกาะองค์พระน้อยกว่ามาก กับพระสมเด็จปิลันทน์ที่เป็นสีอื่นๆ

... "พระสมเด็จปิลันทน์ " เท่าที่พบมีด้วยกันประมาณ ๒๐ พิมพ์ มีลักษณะแบ่งเป็น ๒ แบบ คือแบบที่มีรูปทรงสี่เหลี่ยม และรูปทรงที่มีลักษณะโค้งคล้ายพระซุ้มกอ กำแพงเพชร

... "พระสมเด็จปิลันทน์" ได้รับการนิยมด้วยกันทุกแบบ ทุกพิมพ์ทรง มาด้วยกันช้านาน แต่พิมพ์ที่ได้รับความนิยมสูงสุด ก็คือ พิมพ์ซุ้มประตู ยิ่งพระองค์ไหนเป็นพิมพ์ลึกและมีทองปิดเดิมมาจากกรุด้วยแล้ว ราคาก็ยิ่งสูงเป็นทวีคูณ "ในปัจจุบันพระสมเด็จปิลันทน์ ถือว่าเป็น พระเนื้อผงยอดนิยมที่หาชมองค์จริงแท้ สภาพเดิมที่สวยสมบูรณ์นั้นได้ค่อนข้างยากมาก บางพิมพ์แทบจะไม่เคยเห็นมีเข้ามาวนเวียนอยู่ในตลาดพระเลย" เช่น พิมพ์ปรกโพธิ์ใหญ่ พิมพ์ปฐมเทศนา พิมพ์หยดแป้ง พิมพ์ปิดตา หรือพิมพ์สมเด็จจิ๋ว เป็นต้น

... "พระสมเด็จปิลันทน์" นอกจากจะได้รับความนิยมสูงสุดแล้ว ยังได้รับการจัดให้อยู่ในประเภทพระเนื้อผงยอดนิยมชุดที่ ๑ และได้รับคำนิยมยกย่องจากบุคคลทั่วไปว่าเป็นพระ "หน่อเนื้อเชื้อกษัตริย์" เป็นพระมีตระกูล "ที่ไปที่มาดี" ซึ่งหมายถึงว่า พระที่มีผู้สร้างดี พิธีกรรมปลุกเสกดี และวัดที่ออกพระนั้นก็ดี แค่นี้ก็ถือว่าเป็นพระที่มีองค์ประกอบครบถ้วนที่สุดแล้ว

พระสมเด็จปิลันทร์ วัดระฆังฯ พิมพ์ซุ้มประตู พิมพ์ลึก

... สำหรับพระ "พระสมเด็จปิลันทน์" องค์นี้ เป็นพระพิมพ์ซุ้มประตู พิมพ์ลึก สภาพผ่านการใช้บูชามาอย่างโชกโชน เนื้อหาวรรณะ สีของเนื้อพระจะออกสีเขียวอมดำ อมเทา เห็นผงพุทธคุณส่วนผสมองค์พระชัดเจน แม้จะเป็นพระสึกจากการใช้ แต่ดีที่ได้เป็นพิมพ์ลึกจึงยังทำให้เห็นพิมพ์ทรงชัดอยู่พอควร ทำให้พิจารณาได้ง่าย คราบไขปกคลุมอยู่องค์พระก็สึกไปตามสภาพ ยังมีเหลือให้เห็นบางจุดก็มีไขเกาะหนาเป็นก้อนนูนเด่น ลักษณะแข็ง มัน เหนียวเหนอะ คล้ายกับไขวัว สีเหลืองอมน้ำตาล เนื่องจากผ่านการใช้มา ก็ทำให้ดูแล้วมีเสน่ห์น่าใช้ไปอีกแบบ